Mô hình chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam

3. Kết quả thực hiện một số chính sách người có công và an sinh xã hội trong thời gian qua

Phát huy quan điểm, tư tưởng Hồ Chí Minh, các cấp, các ngành và toàn xã hội đã tích cực triển khai thực hiện các chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước về người có công và an sinh xã hội. Những kết quả nổi bật bao gồm:

3.1 Chính sách ưu đãi người có công với cách mạng

Cùng với sự phát triển của đất nước, các chế độ ưu đãi đối với người có công đã từng bước được hoàn thiện, bao phủ hầu hết các lĩnh vực trong đời sống người có công, trợ cấp một lần hoặc hàng tháng, trợ cấp người phục vụ (nếu có) được hưởng chế độ bảo hiểm y tế, cấp phương tiện trợ giúp chỉnh hình, được điều dưỡng phục hồi sức khỏe, được ưu đãi giáo dục và đào tạo, được ưu tiên vay vốn ưu đãi sản xuất, miễn giảm thuế, được hỗ trợ cải thiện nhà ở, quà tặng của Chủ tịch nước vào dịp Tết Nguyên đán, Ngày Thương binh, liệt sĩ,... Mức trợ cấp hàng tháng được điều chỉnh đồng bộ với tiền lương từng bước cải thiện và ổn định đời sống người có công với cách mạng. Đến nay, cả nước đã xác nhận gần 8,8 triệu người có công, trong đó có khoảng 1,4 triệu đối tượng người có công đang hưởng trợ cấp ưu đãi hàng tháng.

Công tác tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ và xác định danh tính hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin được tiếp tục triển khai. Các phong trào“Đền ơn đáp nghĩa” được tổng kết và nhân rộng trong phạm vi cả nước: tặng sổ tiết kiệm tình nghĩa; xây dựng, sửa chữa nhà tình nghĩa; xây dựng Quỹ “Đền ơn đáp nghĩa”, chăm sóc các công trình Tổ quốc ghi công; phụng dưỡng Bà mẹ Việt Nam anh hùng, chăm sóc thân nhân liệt sĩ, đỡ đầu con thương binh, con liệt sĩ. Tính đến tháng 12 năm 2015, có hơn 7.800 Bà mẹ Việt Nam anh hùng còn sống được các cơ quan, đơn vị nhận chăm sóc, phụng dưỡng tới cuối đời; 98% xã, phường được công nhận là xã, phường làm tốt công tác “Đền ơn đáp nghĩa”. Ước tính năm 2015, tỷ lệ gia đình người có công có mức sống trung bình trở lên so với mức sống dân cư tại địa bàn nơi cư trú đạt 96%.

3.2 Chính sách an sinh xã hội

3.2.1 Chính sách việc làm, bảo đảm thu nhập tối thiểu

a. Chính sách việc làm

Hàng năm, giải quyết việc làm cho từ 1,5 đến 1,7 triệu lượt người. Cơ cấu lao động tiếp tục chuyển dịch tích cực: tỷ trọng lao động nông – lâm nghiệp – thủy sản giảm còn 42,54%; công nghiệp - xây dựng tăng nhanh, chiếm 24,46%; dịch vụ chiếm 33,0%. Cuối năm 2015, tỷ lệ thất nghiệp trong độ tuổi lao động tiếp tục duy trì ở mức thấp là 2,31% (trong đó, tỷ lệ thất nghiệp khu vực thành thị là 3,29%); tỷ lệ thiếu việc làm chung là 1,82% (trong đó, tỷ lệ thiếu việc làm khu vực nông thôn là 2,32%).

Hàng năm, Chương trình mục tiêu quốc gia Việc làm và Dạy nghề hỗ trợ tạo việc làm cho khoảng 100.000 người, trong đó có nhiều đối tượng yếu thế (người khuyết tật, người dân tộc thiểu số, người ở vùng bị chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp) đã được vay vốn phát triển sản xuất kinh doanh, tạo việc làm. Phát triển thị trường lao động, mỗi năm tư vấn, giới thiệu việc làm cho gần 2 triệu lượt người, tổ chức các sàn giao dịch việc làm (bình quân một phiên giao dịch thu hút từ 45 đến 55 doanh nghiệp; từ 700 đến 750 lao động tham gia; sơ tuyển, phỏng vấn được khoảng từ 450 đến 500 lao động). Hệ thống thông tin thị trường lao động tiếp tục được củng cố, hoàn thiện.

Hỗ trợ đưa lao động đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng, bình quân trên 100 nghìn lao động/năm.

b. Chính sách giảm nghèo

Mỗi năm đã có trên 02 triệu lượt học sinh nghèo được hỗ trợ; khoảng trên 2,6 nghìn tỷ đồng để thực hiện các chính sách về hỗ trợ đất ở, đất sản xuất và nước sinh hoạt; khoảng trên 4,3 nghìn tỷ đồng để thực hiện công tác đào tạo nghề, hỗ trợ giải quyết việc làm, xuất khẩu lao động; đến nay đã có trên 240 ngàn lao động thuộc hộ nghèo được hỗ trợ đào tạo nghề, giáo dục định hướng và đi làm việc ở nước ngoài (khoảng từ 60 đến 70% là lao động thuộc các huyện nghèo) với tổng kinh phí thực hiện trên 360 tỷ đồng. Trên 2 nghìn tỷ đồng để hỗ trợ xóa nhà tạm cho khoảng 531 nghìn hộ nghèo theo Quyết định số 167/2008/QĐ-TTg và 700 hộ nghèo được hỗ trợ xây dựng nhà phòng tránh lũ theo Quyết định số 716/QĐ-TTg. Tổng nguồn vốn đã bố trí để thực hiện các chương trình tín dụng chính sách hỗ trợ giảm nghèo là trên 59,2 nghìn tỷ đồng, trong đó: nguồn vốn ngân sách Trung ương cấp là gần 10,8 nghìn tỷ đồng; nguồn vốn ngân sách địa phương và các chủ đầu tư trong và ngoài nước ủy thác cho vay là gần 2,6 nghìn tỷ đồng; nguồn vốn giao Ngân hàng Chính sách xã hội huy động là trên 45,8 nghìn tỷ đồng; hỗ trợ tiền điện bằng trên 5,9 nghìn tỷ đồng cho các hộ gia đình nghèo, hộ chính sách xã hội. Tổ chức các lớp tập huấn và bồi dưỡng kiến thức pháp luật và kỹ năng trợ giúp pháp lý, các đợt sinh hoạt câu lạc bộ trợ giúp pháp lý, các đợt sinh hoạt tổ hòa giải; biên soạn, cấp phát miễn phí tờ rơi, băng đĩa pháp luật;… với kinh phí thực hiện gần 93 tỷ đồng.

3.2.2 Bảo hiểm xã hội

- Bảo hiểm xã hội: tính đến tháng 12 năm 2015 ước có khoảng trên 12,1 triệu lao động (chiếm 24,1% lực lượng lao động) tham gia BHXH, trong đó, BHXH bắt buộc là trên 11,9 triệu người (chiếm 23,6% lực lượng lao động); BHXH tự nguyện là 254 nghìn người (chiếm 0,5% lực lượng lao động).

- Bảo hiểm thất nghiệp: tính đến tháng 12 năm 2015 có trên 10,1 triệu người tham gia bảo hiểm thất nghiệp, chiếm 20,2% lực lượng lao động.

- Bảo hiểm y tế: tính đến tháng 12 năm 2015 có xấp xỉ 70 triệu người tham gia BHYT, chiếm khoảng 76% dân số. Trong đó, số người thuộc hộ nghèo và dân tộc thiểu số là gần 11,8 triệu người; số thuộc hộ cận nghèo là gần 3 triệu người. Ước cả năm 2015, có khoảng 130 triệu lượt người khám chữa bệnh bằng bảo hiểm y tế, với tổng số tiền là trên 49,5 nghìn tỷ đồng. Riêng năm 2015, ngân sách nhà nước đã bố trí gần 14 nghìn tỷ đồng để thực hiện chính sách hỗ trợ kinh phí mua thẻ BHYT cho các đối tượng theo quy định của pháp luật.

 3.2.3 Trợ giúp xã hội cho người có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn

Trợ giúp đột xuất: riêng trong năm 2015, Chính phủ đã hỗ trợ hơn 31 nghìn tấn gạo cứu đói cho gần 2,1 triệu lượt người ở 21 tỉnh, tập trung ở các tỉnh Nghệ An, Quảng Ngãi, Thanh Hóa, Bình Định, Quảng Bình.

Trợ cấp xã hội thường xuyên tại cộng đồng: đến tháng 12 năm 2015, đã trợ cấp tiền mặt hàng tháng và cấp thẻ BHYT cho trên 2,6 triệu đối tượng, gồm:  trên 37,3 nghìn trẻ mồ côi, gần 88,6 nghìn người đơn thân nuôi con thuộc hộ nghèo, gần 1,5 triệu người trên 80 tuổi, gần 900 nghìn người khuyết tật, trên 69 nghìn gia đình, cá nhân nhận chăm sóc đối tượng BTXH tại cộng đồng, trên 8,1 nghìn người nhiễm HIV thuộc hộ nghèo.

Trợ cấp thường xuyên tại cơ sở trợ giúp xã hội: cả nước hiện có trên 400 cơ sở trợ giúp xã hội nuôi dưỡng, chăm sóc trên 41,4 nghìn đối tượng, trong đó số đối tượng bị khuyết tật, tâm thần chiếm tới 56,5%.

3.2.4 Tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản

a. Bảo đảm giáo dục tối thiểu

Về giáo dục, tính đến tháng 12 năm 2015, tỷ lệ trẻ em 5 tuổi học mầm non đạt 97,93%; tỷ lệ trẻ em dưới 4 tuổi học mầm non đạt 86,61%; tỷ lệ trẻ em đi học tiểu học đúng tuổi đạt 98,69%, tỷ lệ trẻ em đi học trung học cơ sở đúng tuổi đạt 90,89%; tỷ lệ đạt trình độ phổ thông trung học là 62%; tỷ lệ trẻ khuyết tật đi học đạt 60%.

Về giáo dục nghề nghiệp, năm 2015, cả nước ước thực hiện tuyển sinh gần 2 triệu người, trong đó trình độ cao đẳng nghề, trung cấp nghề là trên 210 nghìn người; trình độ sơ cấp nghề, đào tạo nghề dưới 3 tháng khoảng gần 1,8 triệu người. Riêng lao động nông thôn ước tính có khoảng 550 nghìn người được hỗ trợ học nghề, trong đó 11,5 nghìn người là đối tượng người có công với cách mạng. Cả nước có khoảng 220 nghìn người được đào tạo nghề nông nghiệp, trong đó 6 nghìn người có công với cách mạng, 55 nghìn người dân tộc thiểu số, 50 nghìn người thuộc hộ nghèo, cận nghèo và 1.200 người khuyết tật.

Tỷ lệ lao động qua đào tạo năm 2015 đạt 51%, trong đó tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề đạt 38,5% (năm 2014 là 36%).

b. Bảo đảm y tế tối thiểu

Người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số, phụ nữ, trẻ em dưới 6 tuổi, các đối tượng chính sách xã hội, người dân vùng khó khăn, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo… ngày càng có nhiều cơ hội được tiếp cận với các dịch vụ chăm sóc sức khỏe thiết yếu với chất lượng ngày càng cao.

Đến 2015, có 98,4% số xã có trạm y tế xã; 96,0% số thôn bản có nhân viên y tế thôn bản, có 80% số xã có bác sỹ làm việc, 50,0% số xã đạt Tiêu chí quốc gia về y tế xã giai đoạn 2011 - 2020, hơn 95% số xã có y sỹ sản nhi hoặc nữ hộ sinh.

Mạng lưới cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản được củng cố và phát triển, bao phủ 100% huyện, 93% xã, 96% thôn, bản. BHYT đã chi trả chi phí để phụ nữ khi có thai được khám thai, sinh đẻ tại các cơ sở y tế.

Tỷ lệ suy dinh dưỡng trẻ em thể nhẹ cân đã giảm từ 17,5% vào năm 2010 xuống còn khoảng 14,1% năm 2015, thể thấp còi cũng giảm từ 29,3% vào năm 2010 xuống còn 24,2% năm 2015. Việt Nam đạt được Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ (MDG) về giảm tử vong bà mẹ xuống 58,3 trên 100.000 trẻ đẻ sống, giảm tử vong trẻ em dưới 1 tuổi xuống 14,7‰. Tỷ lệ phụ nữ đẻ được khám thai ít nhất 3 lần đạt trên 90%, tỷ lệ phụ nữ đẻ do cán bộ y tế đã qua đào tạo đỡ đạt 98%, tỷ lệ bà mẹ và trẻ sơ sinh được chăm sóc tuần đầu sau sinh đạt 81%.

c. Bảo đảm nhà ở tối thiểu

- Chương trình  hỗ trợ người nghèo về nhà ở (Chương trình 167) được triển khai sau hơn 3 năm (2008 - 2011) đã hoàn thành hỗ trợ nhà ở cho trên 507 nghìn hộ, trong đó có khoảng 224 nghìn hộ là đồng bào dân tộc thiểu số. Chương trình 167 giai đoạn 2 bắt đầu được triển khai, đến nay vốn huy động đạt trên 12,6 nghìn tỷ đồng. Trong đó, vốn từ ngân sách Trung ương chiếm 33%, ngân sách địa phương 6%, từ ngân hàng chính sách xã hội 28% và các nguồn khác hơn 4 nghìn tỷ đồng.

- Chương trình hỗ trợ hộ nghèo nâng cao điều kiện an toàn chỗ ở, ứng phó với lũ, lụt vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung sau khi kết thúc giai đoạn thí điểm đã tiếp tục triển khai với mục tiêu hỗ trợ gần 26 nghìn hộ nghèo tại 13 tỉnh, thành phố trong khu vực. Tính đến tháng 12 năm 2015 đã hỗ trợ khoảng 7.600 hộ nghèo xây dựng nhà ở phòng tránh bão lụt.

- Tính đến tháng 12 năm 2015, chương trình phát triển nhà ở xã hội dành cho công nhân khu công nghiệp đã hoàn thành việc đầu tư xây dựng 84 dự án với quy mô xây dựng khoảng 28.550 căn hộ, tổng mức đầu tư khoảng 6.730 tỷ đồng; chương trình nhà ở xã hội cho người có thu nhập thấp tại khu vực đô thị đã hoàn thành 51 dự án với quy mô xây dựng khoảng 25.850 căn hộ, tổng mức đầu tư khoảng 9.560 tỷ đồng; chương trình nhà ở cho học sinh, sinh viên được đầu tư bằng trái phiếu Chính phủ đã có 85 dự án nhà ở cho sinh viên hoàn thành đưa vào sử dụng, bố trí cho khoảng 200.000 sinh viên, 10 dự án đang trong giai đoạn xây dựng xong phần thô, đã bố trí chỗ vào ở đạt tỷ lệ bình quân 80%.

d. Bảo đảm nước sạch

Chương trình quốc gia về nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn đã giúp cải thiện đời sống của người dân nông thôn, đặc biệt là các đối tượng được hưởng chính sách. Đến hết năm 2015, đã xây dựng được hơn 1.000 công trình nước sạch tập trung, tỷ lệ dân số nông thôn được sử dụng nước sinh hoạt hợp vệ sinh là 86%, được sử dụng nước sạch theo tiêu chuẩn của Bộ Y tế là 45%.

e. Bảo đảm thông tin

- Chương trình mục tiêu quốc gia đưa thông tin về cơ sở miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo giai đoạn 2012 - 2015 bước đầu đã mang lại sự chuyển biến đáng kể đối với hệ thống thông tin và truyền thông cơ sở góp phần đảm bảo thông tin, tuyên truyền chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đến người dân ở cơ sở, vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo; từng bước rút ngắn khoảng cách thụ hưởng thông tin giữa các vùng, miền và các đối tượng dân cư khác nhau trên cả nước, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, văn hóa - xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh.

- Chính sách cấp miễn phí 24 loại ấn phẩm báo, tạp chí cho vùng dân tộc thiểu số, miền núi, vùng đặc biệt khó khăn: mỗi năm khoảng 40 triệu ấn phẩm được cấp miễn phí cho các cơ quan, tổ chức, trường học và những người có uy tín.

Có thể khẳng định, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh, cùng với duy trì tốc độ tăng trưởng ổn định, Việt Nam có nhiều thành tựu ấn tượng về giảm nghèo, an sinh xã hội và chăm sóc người có công với cách mạng được cộng đồng quốc tế thừa nhận. Đây chính là những thành quả của quá trình Đổi mới, thấm nhuần tư tưởng Hồ Chí Minh gắn tăng trưởng kinh tế với tri ân người có công, thực hiện công bằng và tiến bộ xã hội, xây dựng một nước Việt Nam “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.

Ths. Đào Hồng Lan

Thứ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội