Thực trạng pháp luật về ATVSLĐ

Việc nghiên cứu xây dựng Luật ATVSLĐ theo hướng tách ra từ Bộ luật Lao động để xây dựng thành một luật riêng như: Luật Bảo hiểm xã hội, luật Dạy nghề, Luật Việc làm, Luật Tiền lương tối thiểu... sẽ làm rõ trách nhiệm của Nhà nước, người sử dụng lao động (NSDLĐ), người lao động (NLĐ) và các đối tượng liên quan nhằm đảm bảo sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, các ngành góp phần làm cho khung pháp lý về ATVSLĐ của Việt Nam, đồng thời tăng cường các chính sách, biện pháp phòng ngừa tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp thông qua kiểm soát tốt hơn các yếu tố nguy hiểm, có hại tại nơi làm việc, đơn giản hoá thủ tục hành chính, đảm bảo tính thực thi cao hơn của các quy định pháp luật hiện hành. Qua đó cũng đóng góp quan trọng trong việc thực thi các quyền cơ bản của con người được thể chế trong bản Hiến pháp năm 2013.

Đến nay, các quy định về công tác ATVSLĐ đã xác lập tính pháp lý trong các doanh nghiệp. Điều đó, đã tạo sự chuyển biến sâu sắc về nhận thức và hành vi trong mỗi doanh nghiệp, người sử dụng lao động và từng người lao động. Quyền và nghĩa vụ của người lao động, người sử dụng lao động đang chuyển từ tự phát lên tự giác trong khuôn khổ pháp luật chung của Bộ luật Lao động. Tuy nhiên, qua đánh giá hệ thống pháp luật về ATVSLĐ hiện hành và thực tiễn triển khai cho thấy: còn nhiều vấn đề tồn tại đòi hỏi phải có những quy định đầy đủ và cụ thể hơn trong Luật để nâng cao tính pháp lý và hiệu quả của công tác ATVSLĐ.

Phạm vi điều chỉnh của Bộ luật Lao động hiện nay là quan hệ lao động giữa người lao động làm công ăn lương với người sử dụng lao động (NSDLĐ) và các quan hệ xã hội liên quan trực tiếp với quan hệ xã hội. Tuy nhiên công tác ATVSLĐ có phạm vi rộng hơn, liên quan đến cả khu vực không có quan hệ lao động.  Đối tượng điều chỉnh trong Bộ Luật Lao động hiện nay chỉ áp dụng đối với hoạt động lao động có quan hệ lao động, chứ chưa quy định các hoạt động ngoài quan hệ lao động, gồm: lao động trong các cơ sở sản xuất nhỏ, chủ nhà thuê lao động làm công việc dân sự; người lao động trong lĩnh vực nông nghiệp, ngư nghiệp; lao động tự do. Những đối tượng này chủ yếu tập trung trong  lĩnh vực sản xuất nông nghiệp, trong các làng nghề và hộ gia đình.

Nội dung ATVSLĐ trong Bộ luật Lao động còn chưa quy định rõ quyền trách nhiệm của tất cả các bên liên quan. Nội dung chủ yếu tập trung vào những yêu cầu đối với NSDLĐ, NLĐ, các cơ quan quản lý, chưa quy định đầy đủ và cụ thể về đối tượng lao động hiện nay của nước ta; các cơ chế tổ chức, quản lý ATVSLĐ trong các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất kinh doanh nhằm kiểm soát các yếu tổ, nguy hiểm ngay từ các bước lập dự án đầu tư, xây dựng, mở rộng nhà xưởng, nơi làm việc, hoạt động kinh doanh; các cơ chế chia sẻ rủi ro giữa các lĩnh vực, khu vực sản xuất khi xảy ra tai nạn, sự cố; tăng cường hiệu quản lý nhà nước về ATVSLĐ thông qua việc quy định cụ thể, phân công rõ trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức liên quan; vai trò và trách nhiệm của các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội và tổ chức xã hội nghề nghiệp và các hoạt động cung cấp dịch vụ trong lĩnh vực Kiểm định, tư vấn, huấn luyện(từ  điều kiện thành lập, phương thức tổ chức hoạt động đến kiểm soát). Một số nội dung này đang nằm rải rác trong các văn bản pháp luật liên quan khác như Luật Doanh nghiệp, Luật Hóa chất, các Nghị định quy định về kinh doanh có điều kiện,…

Lĩnh vực ATVSLĐ là lĩnh vực đặc thù có sự kết hợp giữa nội dung chế độ chính sách đối với người lao động và các quy định, yêu cầu nghiêm ngặt về kỹ thuật an toàn, vệ sinh trong quá trình lao động. Các quy định về kỹ thuật và các quy định về an toàn, vệ sinh lao dộng đối với một số lĩnh vực, ngành sản xuất có nguy cơ cao về tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp không có trong các chương khác của Bộ Luật lao động như tiền lương, bảo hiểm… Tuân theo các nguyên tắc chung trong kết cấu của Bộ luật lao động, có nhiều văn bản khác điều chỉnh như Luật tiêu chuẩn quy chuẩn, Luật PCCC, Luật Chất lượng sản phẩm, Luật bảo vệ môi trường, tạo thành mạng lưới hết sức phức tạp.

Nhiều nội dung quan trọng khác về ATVSLĐ chưa được quy định trong Bộ luật Lao động hiện nay mà cần phải có một luật riêng mới bao phủ được như: các quy định về tổ chức quản lý công tác ATVSLĐ; việc quản lý các cơ sở, cá nhân sản xuất, chế tạo các loại máy, thiết bị có yêu cầu nghiêm ngặt về ATVSLĐ; quỹ bồi thường TNLĐ, BNN; văn hóa an toàn lao động, chính sách phòng ngừa TNLĐ, BNN; cơ chế hoạt động của các cơ sở dịch vụ ATVSLĐ; lĩnh vực tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật ATVSLĐ.

Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới từ năm 2007, chuẩn bị tham gia Hiệp định xuyên Thái Bình Dương (TPP) và  tham gia hội nhập toàn diện vào nền kinh tế thế giới, phải đàm phán và kí kết các hiệp định thương mại, các quyền lao động cần phải được chú ý, vấn đề ATVSLĐ luôn được xem xét, cộng đồng quốc tế quan tâm các nhà đầu tư không chỉ tối đa hoá lợi nhuận mà cần phải quan tâm đến điều kiện lao động. Hội nhập quốc tế đồng thời chúng ta cũng phải tuân thủ đầy đỉ những tiêu chuẩn quốc tế trong lĩnh vực lao động nói chung và ATVSLĐ nói riêng. Luật pháp quốc gia cũng cần hoà đồng với các công ước, tiêu chuẩn quốc tế, vấn đề ATVSLĐ mang tính toàn cầu. Luật ATVSLĐ là cơ sở để thúc đẩy thực hiện các công ước quốc tế đồng thời thực hiện các cam kết quốc tế về ATVSLĐ của Việt Nam.

Vì vậy, các nội dung trong Luật ATVSLĐ được quy định đầy đủ, tiến bộ, hội nhập, giải quyết được những vấn đề được dự báo trong tương lai và khắc phục được những vấn đề còn tồn tại trong hệ thống văn bản pháp luật hiện hành về ATVSLĐ.

Những nội dung chủ yếu cần thể hiện trong Dự thảo Luật ATVSLĐ

Trong xu thế Hội nhập nền kinh tế thế giới, đòi hỏi sự quan tâm đặc biệt đến vấn đề phòng ngừa TNLĐ, BNN. Cải thiện điều kiện lao động, đảm bảo sức khoẻ cho người lao động, bảo vệ môi trường là nhiệm vụ hàng đầu trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội trong nhiều thập kỷ tới của nước ta. Do đó, Luật ATVSLĐ ra đời là cơ sở pháp lý quan trọng để giải quyết được những thách thức về công tác ATVSLĐ hiện nay cũng như thúc đẩy công tác Việt Nam trong thời gian tới. Dự thảo Luật ATVSLĐ đã quy định được những nội dung chủ yếu và mới so với các quy định pháp luật về ATVSLĐ hiện hành, gồm:

- Quy định đối tượng áp dụng, ngoài đối tượng của Bộ luật Lao động, gồm:  Người lao động trong lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp, diêm nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ phục vụ sản xuất nông nghiệp;  Người lao động trong các cơ sở lao động gia đình.

- Quy định rõ về trách nhiệm tổ chức hệ thống quản lý ATVSLĐ trong doanh nghiệp, cơ sở sản xuất kinh doanh, trong đó có những yêu cầu cao hơn trong các lĩnh vực có nguy cơ cao về TNLĐ, BNN.

- Quy định về các biện pháp phòng ngừa, thông qua việc đánh giá rủi ro, nguy cơ TNLĐ, BNN ngay từ quá trình chuẩn bị đầu tư dự án và định kỳ trong quá trình hoạt động sản xuất, kinh doanh

- Quy định về Quỹ Bồi thường tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp là quỹ thành phần của Bảo hiểm xã hội, chi phí y tế, tiền lương trong những ngày điều trị cho đến khi ổn định thương tật, bồi thường, trợ cấp, phục hồi chức năng cho người bị tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp sẽ kịp thời hơn. Thông qua quỹ cũng có cơ chế đầu tư cho công tác phòng chống TNLĐ, BNN với mức không vượt quá 5% tổng thu hàng năm của quỹ, như: hỗ trợ cho doanh nghiệp cải thiện điều kiện lao động để phòng ngừa tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp; hỗ trợ chi phí học nghề cho người bị tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp để tái thích ứng… Việc hình thành Quỹ vừa mang tính chất chia sẻ rủi ro xong cũng đảm bảo tính công bằng giữa các ngành nghề.

Người sử dụng lao động đã đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc trong đó có bảo hiểm về tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp thì không phải bồi thường thêm trực tiếp cho người bị tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp như vậy không làm tăng gánh nặng cho người sử dụng lao động. Không tồn tại song song Quỹ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp và chế độ TNLĐ, BNN trong bảo hiểm xã hội.

- Quy định về Thanh tra chuyên ngành ATVSLĐ và Kiểm tra Nhà nước về ATVSLĐ.

- Quy định quyền và trách nhiệm của các Tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội và xã hội nghề nghiệp trong công tác ATVSLĐ. Trong đó thể hiện  rõ quyền và trách nhiệm của tổ chức công đoàn, hội nông dân, đại diện người sử dụng lao động và trách nhiệm của các tổ chức khác có liên quan.

- Quy định rõ trách nhiệm quản lý nhà nước về ATVSLĐ của Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương. Trong đó có việc phân công trách  nhiệm quản lý ATVSLĐ trong các lĩnh vực đặc thù cho các bộ quản lý ngành, lĩnh vực. Quy định trách nhiệm của lý về ATVSLĐ cho cấp Huyện/thị, Xã/phường.

Một số vấn đề đang tiếp tục làm rõ và nghiên cứu để hoàn chỉnh dự thảo đáp ứng yêu cầu thực thi

Về việc mở rộng đối tượng:  cân nhắc đến tính khả thi đối với các quy định trong dự thảo Luật. Nên quy định riêng cho khu vực có quan hệ lao động và khu vực không có quan hệ lao động. Với khu vực không có quan hệ lao động chỉ quy định phải thực hiện một số quy định của Luật hoặc miễn giảm thực hiện một số quy định của Luật, đồng thời có lộ trình áp dụng để phù hợp với thực tiễn Việt Nam.

Về Quỹ bồi thường:  cần quy định cụ thể về hình thành Quỹ như thế nào, quản lý Quỹ ra sao, các hình thức chi trả và hỗ trợ cho doanh nghiệp, hoặc chỉ quy định cơ chế đầu tư cho hoạt động phòng ngừa, còn các quy định về mức chi, nội dung chi sẽ quy định tại Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi)...

Về Quy định quyền và trách nhiệm của các Tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội và xã hội nghề nghiệp trong công tác ATVSLĐ, cần thiết phải quy định chi tiết hay chi nêu chung, và căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ của các tổ chức đã được quy định tại các Luật về các tổ chức đó để triển khai.

Về Thanh tra chuyên ngành ATVSLĐ: có quy định rõ là thanh tra chuyên ngành ATVSLĐ độc lập hay quy định thuộc thanh tra lao động.

Kiểm tra nhà nước về ATVSLĐ: cần thiết hay không, có tổ chức và hình thức ở cấp nào, Trung ương, Tỉnh, Huyện...

Phân công trách nhiệm quản lý ATVSLĐ trong sản xuất nông nghiệp: Giao cho cơ quan, tổ chức nào đủ năng lực và  phân cấp đến cấp huyện, xã có khả năng để triển khai vì năng lực quản lý và có gây quá tải cho cấp quản lý trực tiếp ở cơ sở.

Đóng góp của Luật ATVSLĐ trong quá trình triển khai Hiến pháp năm 2013

Thể hoá Hiến pháp năm 2013, nhằm bảo đảm an toàn và sức khỏe người lao động trong quá trình lao động sản xuất, nhất là người lao động trong những lĩnh vực có nguy cơ cao về tại nạn lao động, bệnh nghề nghiệp. Đồng thời, bảo vệ sự phát triển ổn định, bền vững của doanh nghiệp thông qua việc tăng cường quyền và trách nhiệm của người sử dụng lao động, người lao động trong công tác an toàn, vệ sinh lao động;  chú trọng các hoạt động phòng ngừa tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp trong công tác an toàn, vệ sinh lao động; tăng cường cải thiện điều kiện lao động; xây dựng văn hóa an toàn trong sản xuất; gắn an toàn, vệ sinh lao động với  bảo vệ môi trường và phát triển bền vững kinh tế - xã hội.

Tiếp tục đổi mới quản lý nhà nước về an toàn, vệ sinh lao động; xã hội hóa công tác an toàn, vệ sinh lao động và phát triển các dịch vụ huấn luyện, kiểm định, tư vấn kỹ thuật an toàn, vệ sinh lao động; đổi mới và nâng cao hiệu quả chính sách bồi thường tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp thông qua các hoạt động phòng ngừa, đảm bảo quyền lợi của người lao động bị tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp và chia sẻ gánh nặng với người sử dụng lao động và xã hội.

Việc xây dựng Luật ATVSLĐ và bước pháp điển hoá các quy định trong hệ thống pháp luật an toàn, vệ sinh lao động hiện hành; kế thừa và phát triển các quy định đã đi vào cuộc sống, sửa đổi, bổ sung các quy định chưa phù hợp và bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất của hệ thống pháp luật Việt Nam trên cơ sở tổng kết thực tiễn áp dụng pháp luật an toàn, vệ sinh lao động.  đồng thời tham khảo và tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm xây dựng Luật an toàn, vệ sinh lao động của một số quốc gia trong khu vực và thế giới; Tuân thủ các thông lệ quốc tế, điều ước quốc tế mà Việt Nam đã tham gia, phê chuẩn, phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam sẽ góp phần tích cực thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế theo tinh thần của Chỉ thị số 29 -CT/TW ngày 19 tháng 8 năm 2013 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về đẩy mạnh công tác an toàn lao động, vệ sinh lao động trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế cũng như triển khai các quy định về quyền con người và vấn đề lao động trong bản Hiến pháp 2013 của Nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam.

Bùi Hồng Lĩnh
Thứ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội